وداع با انسانیت

چطور می‌توان آرامشِ خیال را خرید؟ / نویسنده:مهدی نوریان

پیش‌درآمد

در این نوشته تلاش می‌کنم با نگاهی جامعه‌شناختی و از خلالِ تحلیلِ داستانِ «وداع»، نوشته‌ی جلال آل احمد (۱۳۲۷)، به نقدِ ساختاریِ پدیده‌ای که آن‌را کالایی‌شدنِ^[۱] آرامشِ خیال می‌نامم بپردازم. در پایان نیز، در تلاشی رهایی‌بخش^[۲]، سعی می‌کنم برای برون‌رفت از اسارت در چنگالِ این ساختار راهی بیابم.

فراخوان اولین جشنواره هنر و روان

« عکس ، فیلم کوتاه ،‌داستان کوتاه »
فراخوان بخش عکس

اهداف جشنواره:
      ما باورمندان به تاثیر انکارناپذیر هنر و روان بر یکدیگر، برآنیم تا با روشن کردن شمع ، نوری را به هزار توی روان بتابانیم و به روشنگری ودرک بیشتر این بخش پر راز و رمز وجودانسان بپردازیم . ما باور داریم بیان هنری این قدرت را دارد که فرهنگ و آگاهی عمومی از بیماری ها و سلامت روان را ارتقا بخشیده و به همگان کمک کند تا با آسایش خیال در جستجوی ارتقا سلامت روان خود باشند. به این دلیل، برآنیم تا با پیوندزنی علم و هنر، شاخه ای نو پرورش دهیم، از عصاره تخیل و واقعیت. و چه بهتر که این مکاشفه و شناخت و به یاری خدا، با برپایی جشنواره و دعوت از ادیبان وهنرمندان جامه عمل به خود بپوشاند. و با برگزاری جشنواره اهداف زیر پویا شوند: درک عمیق تر رمز و راز روان انسان ، نگریستن از منظر هنر به سلامتی و رشد روان ، نگاهی هنرمندانه به دردمندان روان، نزدیکی و باور پذیری دنیای شهروندان مبتلا به تالمات روان .

برگزار کنندگان:
دانشگاه علوم پزشکی مشهد، دانشکده پزشکی، گروه روانپزشکی
نهادها و سازمان های همکار:
مرکز تحقیقات روانپزشکی و علوم رفتاری
انجمن روانپزشکان ایران
سازمان کل بهزیستی استان خراسان رضوی
خانه هنرمندان شهرداری مشهد
اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی
موضوعات جشنواره :
جستجوی سلامت روان در زندگی شهری و روستایی ، ابتلا به بیماری های روانپزشکی و ادامه زندگی ، معنویت، مناسک و سلامت روان ، اورژانس های اجتماعی ، شادمانی و اندوه ، والدگری مثبت ، ارتباط موثر ، خشم و ترس ، پذیرش تفاوت ها ، تاب اوری روانشناختی ، فرهنگ و سلامت روان ، حاشیه نشینی و اختلالات روانی ، کودکان و دنیای روانی شان، کودک آزاری ، مراقبت از زنان اسیب پذیر، سالمندان و اقلیتها.
رئیس جشنواره:
دکتر محمدرضا فیاضی بردبار، استاد روانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد
داوران بخش عکس :  
رضا کیانیان  / هاشم جوادزاده  / حمیدرضا گیلانیفر
دبیر بخش عکس : ابراهیم بهرامی  

جوایز : 
جایزه اصلی بهترین اثر درباره موضوع جشنواره:
لوح تقدیر و مبلغ نقدی 7 میلیون تومان
جایزه دومین عکس برتر درباره موضوع جشنواره:
لوح تقدیر و مبلغ نقدی 4 میلیون تومان
جایزه سومین عکس برتر با موضوع جشنواره :
لوح تقدیر و مبلغ نقدی 2 میلیون تومان
جایزه چهارمین عکس برتر با موضوع جشنواره :
لوح تقدیر و مبلغ نقدی 1 میلیون تومان
جایزه پنجمین عکس برتر با موضوع جشنواره :
لوح تقدیر و مبلغ نقدی 1 میلیون تومان
از طرف دبیرخانه جشنواره ، به تمامی  هنرمندانی که آثارشان به نمایشگاه راه یابد  گواهی شرکت در جشنواره اهدا خواهد  شد.

مقرات شرکت در بخش عکس جشنواره :
1- شرکت در جشنواره برای  تمامی هنرمندان آزاد است.
2- هر عکاس می تواند 8 عکس بصورت سیاه و سفید یا رنگی ارسال نماید .
3- عکس ها برای مرحله ی داوری بایستی بصورت فایل دیجیتال  ودر اندازه ( بزرگترین ضلع عکس 1400 پیکسل  عمودی یا افقی ) و با فرمت Jpg  و مد رنگی   RGB ارسال شوند . ( حجم هر فایل نبایستی بزرگتر از 2 مگا بایت باشد ). پس از داوری نهایی ، دبیرخانه ی جشنواره از عکاسان برگزیده فایل اصلی را درخواست خواهد کرد و در صورت عدم ارائه و یا نداشتن کیفیت نمایشگاهی ، عکس مربوطه از نمایشگاه حذف خواهد شد.
4- برای هر عکس ارسالی یک کد با حروف و یک عدد به انگلیسی در نظر بگیرید که با خط تیره جدا شده اند، این کد بایستی شامل 4 حرف ترجیحا  ( دو حرف اول نام و دو حرف اول نام خانوادگی عکاس  و یک عدد از یک تا 8 که نشان دهنده ی شماره ی عکس ارسالی خواهد بود،مرتب شود. این کد ها را در فایل اطلاعات ارسالی عکس ها  می توانید عنوان گذاری نیز نمایید.
بعنوان مثال ALI AHMADI تعداد 5 عکس برای نمایشگاه ارسال می کند ، نامگذاری فایل پنجم وی به این شکل خواهد بود .   AlAH-5 
از آنجا که  هیات داوران در هنگام قضاوت به اسامی عکاسان دسترسی ندارند نامگذاری این  کدها بر روی فایل عکس ها الزامی است .
5- ضروری است  به همراه ارسال آثار ، مشخصات کامل هنرمند ، شامل نام و نام خانوادگی، نام پدر، شماره شناسنامه، کد ملی، تحصیلات و شهر محل زندگی، تلفن ثابت و همراه، ایمیل و یا راههای ارتباطی  دیگر و آدرس  در فایل ورد نیز ارسال گردد.
6- ارسال اثر هنری  و مشخصات هنرمند ، به جشنواره به معنای قبول تمامی مقررات جشنواره است .
7- آثار منتخب در نمایشگاهی در زمان جشنواره در معرض بازدید عموم قرار خواهند گرفت.
8-عکس ها ی ارسالی نبایستی در جشنواره دیگری برنده شده باشند.
9- تصمیم نهایی در مورد نکاتی که در مقررات پیش بینی نشده باشد، بر عهده ستاد برگزاری جشنواره خواهد بود.

تقویم اجرایی:
آخرین مهلت دریافت آثار  : 20 اسفند 1398
داوری آثار: فروردین 1399
برگزاری جشنواره : سوم و چهارم اردیبهشت 1399

نحوه ارسال آثار:
هنرمندان می توانند آثار خود را به ایمیل ، یا ادمین های کانال های تلگرام ، ایستاگرام ، واتس آپ جشنواره  ارسال نمایند.
آدرس ایمیل جشنواره :
[e-mail]
ارتباط از طریق نرم افزار واتس آپ:
09158506343
ارتباط از طریق نرم افزار تلگرام:
t.me/drhejaziadmin
ارتباط از طریق نرم افزار اینستاگرام:
@psychiatry_art

قوانین و حق انتشار آثار:
فردی که اثر را ارسال می کند به عنوان صاحب اثر شناخته شده و مسئولیت پاسخگویی به هر گونه ادعای افراد حقیقی یا حقوقی در زمینه مالکیت اثر ارایه شده بر عهده ارسال کننده اثر است و جشنواره هیچ گونه مسئولیتی در این خصوص نمی پذیرد.
آثاری در مسابقه شرکت داده میشوند که با قوانین و عرف کشوری همخوانی داشته باشند.
 برگزار کننده مجاز خواهد بود آثارراه یافته به جشنواره را برای برگزاری نمایشگاه ، انتشار در کتاب جشنواره ، وبسایت ، نمایش در سمینارهای علمی ، و دیگر انتشارات جشنواره (‌با ذکر نام هنرمند) استفاده نماید.
محل دبیرخانه:
مشهد، میدان بوعلی، بلوار حر عاملی، بیمارستان تخصصی و فوق تخصصی روانپزشکی ابن سینا، مرکز تحقیقات علوم رفتاری و سلامت روان-تلفن :[phone]  

* مرحوم دکتر سید موسی حجازی (1332-1256) از حامیان بیماران مبتلا به اختلالات روانپزشکی و بنیانگذار اولین بیمارستان روانپزشکی در شرق کشور
https://t.me/farakhannamayeshgah

نامه های ونگوگ

از ونسان ون‌گوگ به عنوان یکی از تاثیرگذارترین چهره‌های هنری قرن نوزدهم یاد می‌شود که آثارش تاثیر شگرفی بر هنر قرن بیستم داشته‌است. فیلم‌ها و مستندات زیادی درباره ون‌گوگ ساخته شده ‌است. اما برای درک عمیق‌‌تر و افکار و عقاید وی، جامع‌ترین منبع مطالعاتی، مجموعه نامه‌‌ها تنها اسناد دقیقی است که درباره شرح حال ون‌گوگ در دست داریم. بسیاری از نامه‌ها تاریخ دقیقی ندارند، اما مورخان هنری توانسته‌اند بر اساس آثار وی به مرتب‌سازی و تعیین زمانی نامه‌ها دست یابند. ونسان تمام اندیشه‌ و آرای خود را در قالب خاطره نگاری‌های روزانه در‌ می‌آورد و تنها مخاطب او برادرش بود که در زمان حیاتش قادر به درک عمیق احساسات و اندیشه‌های او بود. این نامه‌ها دربردارنده تلاش ها و امید‌های فردی ون‌گوک می‌باشد. از مطالعه آن‌ها می‌توان دنیای هنرمند را درست‌تر درک کرد و به اسرار و رموز زندگی این نابغه‌ فروتن دنیای هنر و زندگی شگفت انگیزش پی برد.

 

🔍

 

نامه‌های ون‌گوگ

72,500تومان

ترجمه رضا فروزی

جایزه هنری نسل آینده

به گزارش روابط عمومی مرکز تجسمی حوزه هنری به نقل ازfuturegenerationartprize.org، این مسابقه توسط PinchukArtCentre ، واقع در کیف ، اوکراین برگزار می شود.

جایزه هنری نسل آینده توسط بنیاد ویکتور پینچوک در سال ۲۰۰۹ تأسیس شده است ، یک جایزه دوسالانه جهانی هنر معاصر برای کشف، شناخت و پشتیبانی طولانی مدت از نسل آینده هنرمندان.
از کلیه هنرمندان ۱۸ تا ۳۵ ساله از هر نقطه جهان ، که در هر رسانه کار می کنند ، دعوت شده تا در این رقابت شرکت کنند.

کمیته انتخاب بسیار محترمی که توسط یک هیئت داوران برجسته بین المللی منصوب شده است ، هر درخواستی را بررسی می کند و ۲۰ هنرمند را برای لیست کوتاه نامزد می کند. به این هنرمندان مأموریت داده می شود تا در نمایشگاه هایی در PinchukArtCentre در کیف و دوسالانه ونیز ، آثار جدیدی را به نمایش بگذارند.

کلیه آثار هنری فارغ از دسته بندی یا رسانه ساخته شده واجد شرایط ارسال برای رقابت هستند.

برنامه ها از طریق اینترنت پذیرفته می شوند. ارسال باید شامل موارد زیر باشد:
– عکس پرتره شما ،
– CV (بیو ، نمایشگاه های شما) ،
– توضیحات و عکس ها یا فیلم های آثار شما (حداقل ۳ اثر برای بارگذاری نیاز دارید).

هزینه ثبت نام:
ورود به رقابت رایگان است.

جوایز
برنده جایزه اصلی ۱۰۰۰۰۰ دلار آمریکااست که بین ۶۰،۰۰۰ دلار جایزه نقدی و ۴۰،۰۰۰ دلار سرمایه گذاری روی آثار هنری تقسیم می شود.

۲۰،۰۰۰ دلار دیگر نیز به عنوان یک جایزه ویژه بین ۵ تا از هنرمندان به تشخیص هیئت داوران اهدا می شود  و در جهت حمایت از پروژه های هنرمندانیست که باعث توسعه فعالیت هنری آنها را می شود.

آخرین مهلت ثبت نام: ۲۰ مه ۲۰۲۰ ( ۳۱ اردیبهشت ۹۹ )

چه کسی می تواند شرکت کند:
این مسابقه برای کلیه هنرمندان از سراسر جهان آزاد است. شرکت کنندگان باید در زمان درخواست ، بین ۱۸ تا ۳۵ سال سن داشته باشند.

وب سایت مسابقه
برای اطلاعات بیشتر به https://futuregenerationartprize.org مراجعه کنید.

مسابقه عکاسی مستند cortona 2020

به گزارش روابط عمومی مرکز تجسمی حوزه هنری به نقل از سایت cortonaonthemove.com ،  کارتونا د مووی، در دهمین دوره خود در سال جاری ، همکاری خود را با LensCulture ادامه می دهد تا به دنبال کارهای مستند قوی و اصلی از سراسر جهان باشد.

ما به دنبال داستانهایی هستیم که ما را متحیر خواهد کرد. در انتظار پروژه های مستند معاصر هستیم که بیننده را با گرامر جدید به چالش می کشد تا یک پیام قوی با احساسات تازه برقرار کند.

هر پروژه ارائه شده باید حداقل ۸ عکس و حداکثر ۱۵ عکس داشته باشد.

فایل ارسالی باید شامل موارد زیر باشد:
– حداکثر ۱۵ تصویر؛
– یک عنوان؛
– استیتمنت ثبت نام به زبان انگلیسی (یک بیانیه مختصر در مورد کار شما ، حداکثر ۴۰۰۰ کاراکتر ، فاصله را هم شامل می شود) ،
– بیوگرافی به زبان انگلیسی.

هزینه ثبت نام: ورود به رقابت رایگان است

جوایز
به ۲ پروژه برنده از نهم ژوئیه تا ۱۸ اکتبر سال ۲۰۲۰ در نسخه بعدی جشنواره Cortona On The Move یک نمایشگاه انفرادی اهدا می شود.
۲ پروژه در همان سال در وب سایت LensCulture نمایش داده می شود.

آخرین مهلت ثبت نام: ۱۷ مارس ۲۰۲۰ ( ۲۷ اسفند ۹۸ )

شرکت در این رقابت برای همه آزاد است.

وب سایت مسابقه
برای اطلاعات بیشتر به https://www.cortonaonthemove.com/en/open-calls/new-visions  مراجعه کنید.

فراخوان جشنواره هنری «سپیدجامگان، تیمارگران عشق»

جشنواره هنری «سپیدجامگان، تیمارگران عشق» در دو بخش طراحی پوستر و طراحی اینفوگرافیک با هدف تجلیل و قدردانی از جامعه پزشکان و پرستاران و کادرهای درمانی برگزار می‌شود.

به گزارش روابط عمومی مرکز تجسمی حوزه هنری به نقل از فارس، جشنواره هنری «سپیدجامگان، تیمارگران عشق» با هدف تجلیل و قدردانی از جامعه پزشکان و پرستاران و کادرهای درمانی مقابله با ویروس کرونا از سوی کمیته ملی کمیسیون ملی یونسکو - ایران برگزار می‌شود.

کمیسیون ملی یونسکو با الهام از این سخن جاودان مولانا جلال‌الدین: «طبیبان الهیم ز کس مزد نخواهیم» آثار دریافتی را توسط داوران معتبر بررسی و آثار برندگان را در قالب کتاب مصور چاپ و در فضای مجازی بی‌درنگ ‌با هدف تقویت روحیه، نشاط و قدرشناسی از تیمارگران عشق منتشر خواهد کرد.

همچنین با برگزاری نمایشگاهی از آثار در داخل و خارج از کشور، پیام هنرمندان متعهد ایرانی را در پاسداشت خدمات عاشقانه «سپید جامگان: تیمارگران عشق» در سطح جهانی انعکاس خواهد داد.

امید است این همراهی هوشمندانه اصحاب هنر و فرهنگ، ارج‌گزاری کوچکی به مقام بلند فرشتگان پاکی و نور باشد.

 

 

 

بخش‌های جشنواره:

- طراحی پوستر

در این بخش هنرمندان می‌توانند ایده‌های خود را برای تجلیل از فداکاری کادرهای درمانی و بهداشتی و اطلاع‌رسانی درباره اهمیت و ارزش خدمات ایشان در قالب پوسترهایی در ابعاد ۵۰ در ۷۰ سانتی متر ارایه کنند.

- طراحی اینفوگرافی

در این بخش هنرمندان می‌توانند هشدارها، توصیه‌های پیشگیری و عوامل موثر بر پیشگیری و درمان ویروس کرونا را در قالب اینفوگرافی در ابعاد ۵۰ در ۷۰ سانتی متر ارایه کنند.

 

شرایط شرکت:

- طراحان گرافیک و دانشجویان بدون محدودیت سنی می‌توانند در این جشنواره شرکت کنند.

- هنرمندان و اساتید پیشکسوت می‌توانند در بخش خارج از مسابقه شرکت کنند.

- از هر شرکت‌کننده حداکثر سه اثر در هر بخش برای داوری پذیرفته می‌شود. 

- اصالت و اعتبار آثار ارسالی بر عهده شرکت‌کنندگان است و در صورت کپی و برداشت غیر قانونی از آثار سایر دیگران، مسئولیت آن بر عهده طراح خواهد بود.

- شرکت کنندگان باید فایل آثار را با فرمت pdf یا jpeg در ابعاد 50 در 70 سانتی متر و با کیفیت 300dpi در وقت مقرر و از طریق نشانی ایمیل[e-mail] به دبیرخانه جشنواره ارسال کنند.

- دبیرخانه جشنواره با توجه به سیاست و اهداف آن می‌تواند آثار را با ذکر نام طراح در کتاب جشنواره، رسانه‌های مجازی خود، و بروشورها و کاتالوگ‌های کمیته ملی یونسکو منتشر کند.

 

زمان‌بندی جشنواره:

مهلت ارسال آثار ۲۰ فروردین ۱۳۹۹ و اعلام نتایج داوری ۲۵ فروردین خواهد بود.

همچنین نمایشگاه اصلی و نمایشگاه‌های مجازی ۱۱ اردیبهشت ۱۳۹۹ و آیین اختتامیه و اعطای جوایز نیز در همین تاریخ برگزار می شود.

 

ارکان، داوران و جوایز:

رییس جشنواره: دکتر حجت الله ایوبی

دبیر جشنواره: بابک برزویه

دبیر هیات داوران: دکتر بهنام زنگی

داوران از بین اساتید پیشنهادی: میترا معنوی‌راد، قباد شیوا، بهنام زنگی، علی وزیریان، زهرا مسعودی امین، نظام‌الدین امامی‌فر، فرزاد ادیبی، کوروش پارسانژاد، مهدی محمدی

به آثار برگزیده هر بخش جوایزی به شرح زیر تعلق می‌گیرد:

۱-نفرات اول هر بخش لوح تقدیر و مبلغ ۳۰ میلیون ریال (مجموعه ۶۰ میلیون ریال)

۲-نفرات دوم هر بخش لوح تقدیر و مبلغ ۲۰ میلیون ریال (مجموعه ۴۰ میلیون ریال)

۳-نفرات سوم هر بخش لوح تقدیر و مبلغ ۱۰ میلیون ریال (مجموعه ۲۰ میلیون ریال)

-به آثار راه یافته به جشنواره گواهی شرکت و یک نسخه از کتاب مجموعه آثار جشنواره اعطا می‌شود.

 

پیشنهادات برگزاری جشنواره:

تشکیل دبیرخانه جشنواره با انجام خدمات: دعوت از سازمان‌ها و نهادهای ذیربط برای همکاری با جشنواره، تنظیم فراخوان جشنواره، تنظیم محورهای جشنواره، طراحی نشان جشنواره، دعوت از هیات داوران از بین اساتید برجسته گرافیک، طراحی پوستر جشنواره، طراحی آگهی فراخوان جشنواره، انتشار پوستر و فراخوان‌ها، انتشار فراگیر اخبار و فراخوان جشنواره در شبکه‌های اجتماعی تخصصی هنری، طراحی و چاپ گواهی نامه شرکت، طراحی و چاپ لوح‌های تقدیر، داوری اولیه، داوری نهایی، دریافت آثار، مکاتبات، آماده‌سازی برای نمایشگاه، طراحی اقلام اطلاع‌رسانی نمایشگاه.

مدیرکل هنرهای تجسمی از برگزاری مسابقه بین‌المللی کارتون «ما کرونا را شکست می‌دهیم» خبر داد.

 

به گزارش روابط عمومی مرکز تجسمی حوزه هنری به نقل از واحد ارتباطات و رسانه اداره کل هنرهای تجسمی، هادی مظفری درباره این مسابقه که به همت دانشگاه علوم پزشکی شیراز و نهادهای دیگری همانند مرکز هنرهای تجسمی، حوزه هنری، بنیاد فرهنگی روایت فتح، اداره کل هنرهای تجسمی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی فارس، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری برگزار می‌شود، گفت: اداره کل هنرهای تجسمی بنا به مسئولیت‌ها و وظیفه‌ای که در حوزه هنرهای تجسمی به عهده دارد، در برنامه‌هایی که جنبه ملی و بین‌المللی دارد حضور می‌یابد.

وی افزود: ما معتقدیم که هنرمندان هنرهای تجسمی می‌توانند در بحران‌های اجتماعی موثر باشند و حضور آنها در فضاهای هنری و رسانه‌ای موجب تقویت روحیه از یکسو و همچنین انجام مسئولیت اجتماعی هنرمندان در قبال جامعه است.

مظفری خاطرنشان کرد: از آنجا که مساله کرونا، موضوعی جهانی است استقبال خوبی از این مسابقه در همین مدت کوتاه شده است. امیدواریم که این حرکت منجر به شروع حرکت‌های موثر دیگر در زمینه ارتباط هنرهای تجسمی با جامعه باشد.

مظفری گفت: این مسابقه از آن دست جشنواره‌هایی نیست که در اختیار یک یا دو نهاد فرهنگی باشد، برگزارکنندگان این مسابقه بین‌المللی از حضور هر نهاد و سازمانی که احساس کند می‌تواند در این زمینه موثر باشد استقبال می‌کنند.

مدت ارسال آثار به این مسابقه بین‌المللی تا ۱۱ فروردین سال ۱۳۹۹ اعلام شده است. علاقه‌مندان می‌توانند به نشانی دانشگاه علوم پزشکی، شیراز بلوار زند، ساختمان مرکزی علوم پزشکی شیراز، مدیریت فرهنگی و یا به پست الکترونیک   [e-mail] مراجعه کنند.

یادداشتی دربارۀ دهخدا، زندگی و آثار او

وقتی نام دهخدا را می­ شنویم، حافظه­­ ی کوتاه ­مدت موروثی ما ایرانیان، نام او را به لغت­نامه­­ ای می ­رساند که فقط جلدش را دیده ­ایم و شاید شعر «یاد آر ز شمع مرده یاد آر» البته چون یادی دور و لغزان. علی اکبر دهخدا در تهران از پدری قزوینی متولد شد. پدرش از خرده مالکان قزوین بود که با فروش زمین­هایش به تهران مهاجرت کرده بود. دهخدا از محضر عالم دینی آن زمان «شیخ غلامحسین بروجردی» و «شیخ هادی نجم­ آبادی» از روحانیان روشن ضمیر مشروطه­ طلب کسب علم کرد. او در مدرسه علوم سیاسی آن روزگار درس سیاست خواند و بعد از پایان تحصیل به عنوان منشی سفیر ایران معاون­الدوله غفاری در بالکان دو سال را در اروپا سپری کرد. علم روز را خواند و زبان فرانسه خود را تکمیل نمود. یکسال قبل از مشروطیت به ایران بازگشت و همراه جهانگیرخان شیرازی و میرزا قاسم_­خان صور­اسرافیل روزنامه صوراسرافیل را تاسیس کردند. صوراسرافیل روزنامه­ای طنز بود که در کنار روزنامه­ های «ملانصرالدین» و «نسیم شمال» که نقش آگاه­ سازی جامعه برای پذیرش مشروطیت و البته انتقاد از محمدعلی شاه که ظل­ الله آن روزگار بود، فعالیت می­ کرد. او روزنامه ­نگاری مدرن بود که روزنامه­ نگاری در معنای امروزی خود را با همین روزنامه صوراسرافیل شکل داد. دهخدا در آغاز هر شماره مقاله و یادداشتی می­ نوشت که این روزها به «سخن سردبیر» معروف است. موضوعات سرمقاله­ ها از آفت تریاک تا احتکار گندم را شامل می­شد. جالب است که هنوز که هنوز است احتکار یکی از آسیب­های اقتصاد ایران و یکی از عادات  نامبارک ایرانیان است. مخاطب نهایی مقالات و نوشته­ های علی­ اکبر دهخدا محمد علی­شاه قاجار بود. شاه قاجار ابتدا در صدد تطمیع او برآمد ولی چاره­ ساز نبود. بعد خواست توسط یکی از لوطیان و الواطان آن روزگار تهران که بازو بزرگ می­کنند و کله تهی، او را به قتل برساند که دهخدا از ماجرا به طریقی خبردار شد و از مخمصه گریخت[1]

روزنامه صوراسرافیل تا یک روز قبل از به توپ بستن مجلس توسط محمدعلی­ شاه قاجار و قتل میرزا جهانگیرخان شیرازی مدیر روزنامه صوراسرافیل پابرجا بود.

با ادامه کشمکش میان مجلس شورای ملی ایران و شاه، با دستور محمدعلی شاه و به دست لیاخوف روسی مجلس به توپ بسته شد. بسیاری از مشروطه­ طلبان دستگیر و به قتل رسیدند. عدۀ دیگری که زنده ماندند یا در سفارت انگلیس پناهنده شدند یا در سفارت عثمانی. علی­ اکبر دهخدا از جمله افرادی بود که در سفارت انگلیس پناهنده شد. شاه قاجار میرزا جهانگیرخان شیرازی را دستگیر کرد و بعد از شکنجه و آزار بسیار او را در مقابل چشمان شاه در حیاط مجلس به قتل رساندند. دهخدا شعر «یاد آر ز شمع مرده یاد آر» را در رسای او سرود. (اینجا بخوانید) کسروی پناهنده شدن دهخدا را به سفارت انگلیس نکوهش کرده است. خود دهخدا روز به توپ بستن مجلس شورای ملی را اینگونه توصیف می­ کند که : « عصر روزی که فردای آن جنگ شد تقی‌زاده به من گفت شما امشب بیایید منزل من، می‌خواهم یک لایحه مفصل و جامع از اعمال ناشایست و کردار ناپسندیده محمدعلی‌شاه تهیه کنم و مواردی را که او برخلاف مشروطیت و قانون اساسی رفتار کرده یک به یک شرح بدهم و خیانت او به ملک و ملت ثابت کنم، تا فردا آن لایحه را در مجلس قرائت نموده و کار او را یکسره کنیم. من شب را منزل تقی‌زاده رفتم و پس از صرف شام چون هوا گرم بود، روی پشت بام رفتم و روی فرشی که گسترده بودم نشستم و قلم در دست گرفتم و تا نزدیک طلوع صبح مشغول به نگارش لایحه مذکور بودم. هوا داشت روشن می­ شد که لایحه را تمام کردم و چون بسیار خسته بودم خوابم برد تا صدای توپ و شلیک تفنگ مرا از خواب بیدار کرد.»[2] محمدعلی شاه از دولت انگلیس خواست که پناهندگان یا باید تحویل او داده شوند و یا تبعید شوند. قرار بر تبعید شد. شاه حتی برای سفر آنها مقرری تعیین نمود تا از راه بندر انزلی در سال 1326 هجری قمری از  ایران خارج شوند.  گروه تبعیدی ابتدا به باکو رفتند و بعد هر کدام راه خود پیش گرفت  و دهخدا نهایتاً پاریس را انتخاب کرد. ادوارد براون به او پیشنهاد داد که به انگلیس برود ولی او قبول نکرد و در پاریس ماند. در آنجا دوباره به همراه عده ­ای صوراسرافیل را منتشر ­نمود و بعد از مدتی از پاریس به استانبول آمد. استانبول منبع فکری و فرهنگی تحولات اروپا برای ایرانیان و واسطۀ ارتباط ایرانیان روشنفکر با اتفاقات اجتماعی و سیاسی و اقتصادی غرب بود. دهخدا نیز با استقرار در استانبول وضعیت بهتری را نسبت به پاریس تجربه می­ کرد و ارتباط نزدیکتری نیز با روشنفکران ایرانی حاضر در استانبول برایش ایجاد شده بود. وقتی تهران در سال 1327 قمری توسط مشروطه­ طلبان آذربایجان و سردار اسعد بختیاری فتح شد، محمدعلی­شاه به سفارت روسیه پناهنده گشت و مشروطه­ طلبان پسرش احمد میرزای دوازده ساله را به جانشینی او انتخاب نمودند. انگار که ذهنیت ایرانی ممکلت بدون شاه در مخیله ­اش نمی­ گنجید. اگر چه جانشینی احمدشاه بیشتر نمایشی بود ولی به نظر می­رسد در مشروطه ­طلبان مصلحت اندیشی وجود داشته است. دهخدا در این دوره به نمایندگی از مردم کرمان به مجلس شورای ملی راه یافت.

بعضی وقایع در دوره دوم مجلس شورای ملی و اخراج مورگان شوستر، مجلس شورای ملی برای سه سال تعطیل شد و مستبد دیگری به نام ناصرالملک نایب ­السطلنه برای سه سال زمامدار مطلق ایران شد. دهخدا در این سال­ها به ایالات بختیاری رفت و از اینجا جرقۀ نوشتن «لغت­نامه» در ذهن او زده شد. بعد از بازگشت ریاست وزارت معارف را بر عهده گرفت و بعد در وزارت عدلیه ریاست اداره تفتیش را  عهده­ دار گردید ( احتمالاً دوره ریاست دهخدا در این دوره بسیار جذاب است، اگر منبعی بود دوستان معرفی نمایند)  و بعد از تبدیل مدرسه علوم سیاسی به دانشکده حقوق و علوم سیاسی تا سال 1320 ه.ش. ریاست آن را بر عهده داشت و همزمان نیز روی لغت­نامه وقت می­ گذاشت. در دوره رضا خان دهخدا فعالیت فرهنگی و ادبی خاصی انجام نداد به جز چند مقاله و یادداشت در نشریه و روزنامه. در این زمان نیز تمرکز او بر روی کار سترگ و بزرگ لغت ­نامه است. با حضور مصدق در صحنه سیاسی دهخدا دوباره به عرصۀ سیاسی بازگشت اما تلاش می­ نمود چندان در بند منصب و مقام سیاسی نباشد. به این خاطر مجمع مبارزه با بی­ سوادی را در اول اسفند 1329 ش تاسیس نمود و با مصدق و برنامه­­ های او موافق و همسو گشت. او در دوره مصدق به عنوان مشاور فرهنگی حکومت ملی فعالیت می­ نمود و در سال 1332 بعد از برکناری مصدق و بازگشت دوباره او به قدرت مقاله «چند کلمه با مخالفین دولت» را در حمایت از دولت مصدق و ملی شدن صنعت نفت در روزنامۀ باختر امروز منتشر کرد. بعد از کودتای 28 مرداد 1332 توسط سرتیپ آزموده در منزلش مورد بازجویی قرار گرفت و  بعد به دادگاه احضار شد که عوامل استنطاق رفتار بدی با او داشتند. دهخدا در نامه ­ای که به حبیب یغمائی نوشته به این موضوع اشاره کرده است.

دهخدا حدود 40 سال برای لغت­ نامه­ زمان گذاشت. لغت‌نامه مشتمل بر ۲۰۰ هزار واژه اصلی، حدود ۶۰۰ هزار ترکیب و نزدیک ۸۰ هزار اعلام اشخاص و اعلام جغرافیایی، ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار شاهد منثور و منظوم برای معنی واژه‌ها و ترکیب‌هاست. دهخدا برای لغت نامه چهار میلیون فیش نوشته است.[3] « دهخدا روی هر کاغذ پاره‌ای که می‌یافته یادداشت می‌کرد. مکرر روی پاکت شیرینی یا میوه و روی کاغذ پاره‌ای که سیگار در آن پیچیده بودند چیزی می‌نوشته است. گاهی قوطی خالی کبریت را پاره می‌کرد و روی چوب سفید آن یادداشتی می‌کرد. وصیت‌نامه او با دستی لرزان بر پشت کاغذ سیگار هما نوشته شده بود. دهخدا ذیل این وصیت‌نامه نوشته است:«حال دوباره نوشتن ندارم و وصیت من درباره «لغت‌نامه» همین است.»[4]

از معروفترین آثار (برای مشاهده لیست کامل آثار دهخدا اینجا کلیک کنید) او یادداشت­ های طنز چرند و پرند است که  در روزنامه صوراسرافیل و دیگر جراید منتشر شده است. سعید نفیسی این یادداشت ­ها را از روزنامه­ های مختلف استخراج و منتشر کرده است. دخو، دخوعلی، خرمگس، رزنومه‌چی، غلام­ گدا، آزادخان­ علی‌اللهی،  خادم ­الفقرا، دخوعلی شاه، نخود همه­ آش، برهنه خوشحال، سگ حسن دله، اسیرالجوال نام‌های مستعار دیگری است که دهخدا  در مقالات چرند و پرند را امضا کرده است. هنوز دخو ورد زبان مردم قزوین است. اگر فردی دارای حالت­ها و روحیۀ گدایی و بی خیالی و .. باشد «دخو» می­ نماند. البته این واژه به مرور در بین مردم قزوین گسترۀ معنایی بسیاری یافته است.

در سال 1334 علی­ اکبر دهخدا بر اثر سکته قلبی از دنیا رفت و در مقبره خانوادگی ­اش در گورستان ابن­ بابویه به خاک سپرده شد.

هادی حیدری و بهمن عبدی دو کاریکاتوریست‌ از شمایل دهخدا، سوژه کارتن ساختند. علی‌اکبر صنعتی نقاش و مجسمه‌ساز نامی نیز دو پرتره نقاشی و یک مجسمه از دهخدا کار کرده است. مجسمه با همکاری شخص دهخدا و کار ماسک­برداری از چهره ایشان انجام شده و محمدرضا ورزی در سال 1386 فیلمی به نام زندگی دهخدا را ساخت و در مستند «شناسای سخن» منوچهر مشیری بخش زیادی از فیلم درباره علی­ اکبر دهخداست.

آثار زیادی در باره زندگی، آثار و نقش او در فرهنگ و سیاست ایران منتشر شده است. (اینجا بخوانید)

 

---

 [1] ا حجت الله اصیل، دهخدا در افق روشنفکری ایران، نشر کویر، ۱۳۸۷، چاپ اول.

[2] رضا یعقوبی، زندگی‌نامه علامه علی‌اکبر دهخدا با تأکید بر جنبه‌های سیاسی آن، نشر زهد 1377

[3] ولی­ الله درودیان، دهخدا مرغ سحر در شب تار، چاپ 1383 نشر اختران

[4] شهناز مرادی و فتح ­الله اسماعیلی، معرفی و شناخت علی اکبر دهخدا، نشر قطره چاپ 1382.

آثار علی اکبر دهخدا

 

کتب برجسته

 لغت نامه: عظیم‌ترین فرهنگ فارسی است که تألیف آن مدت چهل‌وپنج سال به‌درازا کشید. چاپ لغت‌نامه نخستین بار در سال ۱۳۱۹ در چاپ‌خانه بانک ملی آغاز شد و جلد اول آن در ۴۸۶ صفحه به چاپ رسید و سپس به دلیل شروع جنگ جهانی دوم چاپ آن متوقف ماند تا مجلس شورای ملی در ۲۵ دی ۱۳۲۴ طرح پیشنهادی تعدادی از نمایندگان را برای تأمین هزینه‌های چاپ لغت‌نامه تصویب کرد. طبق وصیت دهخدا محمدمعین و سیدمحمد هاشمی بر چاپ مجلدات کتاب از حیث علمی و فنی مامور شدند. کار چاپ و انتشار مجلدات مختلف لغت‌نامه، پس از مرگ دهخدا، تا سال ۱۳۵۹ ادامه یافت.

امثال و حکم:  دهخدا، چنان که خود روایت کرده، مواد کتاب امثال و حکم را ضمن آنکه کتاب‌ها و آثار ادبی زبان فارسی را به قصد تحقیق در لغت برای فرهنگ بزرگ خود، لغت‌نامه، مطالعه می‌کرد، گرد آورد؛ به عبارت دیگر این کار عظیم خود فرع کار بزرگ‌تری بود که لغت‌نامه است و به سال‌های ۱۳۱۱-۱۳۰۸ در چهار جلد چاپ شد.

چرندوپرند:  مقالات طنز اجتماعی و سیاسی دهخدا با نام چرند‌وپرند که یادداشت‌های روزنامه صوراسرافیل تهران و ایوردون (سوییس) و روزنامه‌های سروش و ایران کنونی و آفتاب بود، جمع‌آوری و منتشر شده است. سعید نفیسی مقالات چرند‌وپرند وی را از روزنامه صوراسرافیل تهران برای اولین بار استخراج کرد و در کتاب شاهکارهای نثر فارسی معاصر در تهران در سال ۱۳۳۰ به طبع رسانید.

مقالات دهخدا: تاکنون کتب متفاوتی در بررسی و گردآوری مقالات دهخدا چاپ و منتشر شده است که می‌توان به کوشش‌های محمد معین و محمد دبیر سیاقی و دیگران اشاره کرد. دیوان اشعار دیوان اشعار دهخدا نخستین بار، در زمان حیات دهخدا، به‌همت عالی عبدالغفار طهوری، مدیر انتشارات طهوری و سپس محمد معین به ترتیب در سال‌های ۱۳۳۳ و ۱۳۳۴ شمسی منتشر شد.

شرح حال ابوریحان بیرونی: این رساله نخستین بار در مهرماه ۱۳۲۴ با نام شرح حال نابغه شهیر ابوریحان محمد بن احمد خوارزمی بیرونی در ۸۴ صفحه توسط انتشارات اداره کل نگارش وزارت فرهنگ منتشر و سپس در لغت‌نامه تجدید چاپ شد.

تصحیحات و دواوین

تعلیقات بر دیوان ناصر خسرو دیوان قصاید و مقطعات ناصر خسرو قبادیانی به تصحیح نصرالله تقوی و مقدمه سیدحسن تقی‌زاده و تعلیقات مجتبی مینوی در سال‌های ۱۳۰۴تا۱۳۰۷ به ضمیمه روشنایی‌نامه و سعادت‌نامه به طبع رسید. یادداشت‌های دهخدا در تصحیح اشعار در مقدمه‌ای مفید و سودمند در همین کتاب درج است. پس از آن‌که نسخه قدیمی دیوان ناصر خسرو متعلق به‌سال ۷۳۶ه‍.ق پیدا شد و مجتبی مینوی و مهدی محقق به تصحیح دیوان پرداختند که بسیاری از تصحیح‌های قیاسی دهخدا درست بوده است.

تصحیح صحاح الفرس از صحاح الفرس، که دومین کتاب لغت فارسی کهن موجود است، تاکنون سه نسخه به دست آمده است که یک نسخه متعلق به کتابخانه استاد دهخداست. استاد آن را تصحیح کرده و مقدمه‌ای بر آن نوشته‌اند. عبدالعلی طاعتی تصحیح این کتاب را برای پایان‌نامه دکتری ادبیات فارسی به‌عهده گرفته و یادداشت‌های دهخدا را طی کتاب خود با ماخذ وارد کرده است. این کتاب در سال۱۳۵۵ توسط انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب منتشر شده است.

تصحیح دیوان سیدحسن غزنوی این دیوان در اختیار دهخدا قرار گرفت و او تصحیحاتی نوشت که به اهتمام مدرس رضوی در سال۱۳۲۸ به طبع رسید.

تصحیح دیوان حافظ دهخدا بر دیوان حافظ چاپ خلخالی (۱۳۰۶) و دیوان حافظ چاپ محمد قزوینی (۱۳۲۰) تحشیه نوشته است. بعدها معین تعلیقات او بر نسخه طبع قزوینی را در مجله دانش منتشر کرد.

تصحیح لغت فرس اسدی تصحیحات لغت فرس اسدی به قلم استاد دهخدا در طی سال‌های متمادی در حواشی دو نسخه چاپ هرن و چاپ مرحوم عباس اقبال یادداشت شده است. قسمتی از این تصحیحات در مجله یغما و مجله دانش به طبع رسیده است.

آثارمنتشر نشده

پندها و کلمات قصار مجموعه‌ای است شامل جمله‌های کوتاه و حاوی مطالب فلسفی و نغز استاد دهخدا که منتشر نشده است.

فرهنگ فرانسه به زبان فارسی این کتاب هنوز چاپ نشده است.

تصحیحات و دواوین

تصحیح دیوان ابن یمین نسخه تصحیح شده این دیوان به دست دهخدا در کتابخانه مجلس موجود است. این اثر چاپ نشده است.

تصحیح یوسف و زلیخا یک نسخه خطی با تصحیح دهخدا از این دیوان موجود بوده است. حاشیه‌نوشته‌های مذکور تاکنون چاپ نشده است.

تصحیح دیوان سوزنی سمرقندی نسخه تصحیح شده دهخدا از دیوان سوزنی در کتاب‌خانه سازمان لغت‌نامه موجود است. این اثر چاپ نشده است.

تصحیح مسعود سعد بخشی از این دیوان توسط دهخدا تصحیح شده که هنوز به چاپ نرسیده است.

تصحیح دیوان منوچهری به واسطه پاره ای از بهم ریختگی‌های یادداشت‌های دهخدا، تنقیح و تدوین یادداشت‌های او بر دیوان منوچهری مقدور نشده و هنوز به طبع نرسیده است.

تصحیح دیوان فرخی سیستانی دهخدا تصحیح دیوان فرخی را به کمک تعدادی از همکاران فاضل خود که با او محشور بوده‌اند از روی نسخ متعدد خطی و چاپی انجام داده اما تاکنون به چاپ نرسیده است.

ترجمه‌ها

ترجمه روح القوانین اثر منتسکیو این اثر تاکنون منتشر نشده است.

ترجمه عظمت و انحطاط رومیان اثر منتسکیو این کتاب نیز هنوز به چاپ نرسیده است

آثار ترجمه شده از دهخدا به زبان‌های دیگر

Charand-o Parand, Revolutionary Satire from Iran, Ali Akbar Dehkhoda, 1907-1909, Janet Afary, John R. Perry, Yale University Press

یاد آر ز شمع مرده یا آر

ای مرغِ سحر! چو این شبِ تار
بگذاشت ز سر، سیاه‌کاری،
وز نفحه‌ی روح‌بخشِ اسحار
رفت از سرِ خفتگان، خماری،
بگشود گره ز زلفِ زرتار
محبوبه‌ی نیلگونْ عماری،
یزدان به‌ کمال شد پدیدار
و اهریمنِ زشت‌خو حصاری،
یاد آر ز شمعِ مرده! یاد آر!

ای مونسِ یوسف اندر این بند!
تعبیرْ عیان چو شد تو را خواب،
دلْ پُر ز شعف، لب از شکرخند
محسودِ عدو، به‌ کامِ اصحاب،
رفتی برِ یار و خویش و پیوند
آزادتر از نسیم و مهتاب،

زان کو همه‌ شام با تو یک‌چند
در آرزوی وصالِ احباب
اختر به‌ سحر‌ شمُرده، یاد آر!

چون باغ شود دوباره خرّم
ای بلبلِ مستمندِ مسکین!
وز سنبل و سوری و سپرغم
آفاق، نگارخانه‌ی چین،
گلْ سرخ و به‌ رخ عرق ز شبنم،
تو داده ز کف زمامِ تمکین،

زان نوگلِ پیش‌رس که در غم
نا‌داده به‌ نارِ شوقْ تسکین،
از‌ سردیِ‌ دی‌ فسرده، یاد آر!

ای هم‌رهِ تیهِ پورِ عمران!
بگذشت چو این سنینِ معدود،
وآن شاهدِ نغزِ بزمِ عرفان
بنمود چو وعدِ خویشْ مشهود،
وز مذبحِ زر چو شد به کیوان،
هر صبحْ شمیمِ عنبر و عود،

زان کو به گناه قومِ نادان،
در حسرتِ روی ارضِ موعود
بر‌ بادیه‌ جان‌ سپرده، یاد آر!

چون گشت ز نو زمانه آباد
ای کودکِ دوره‌ی طلایی!
وز طاعتِ بندگان خود شاد
بگرفت ز سرْ خدا خدایی،
نه رسمِ ارم نه اسمِ شدّاد
گِل بست زبانِ ژاژ‌خایی،

زان کس که ز نوکِ تیغِ جلاد
مأخوذ به جرمِ حق‌ستایی
تسنیمِ وصالْ خورده، یاد آر!
—————————-

عماری:محمل و کجاوه
حصاری: زندانی
سپرغم: ریحان
ژاژخایی: بیهوده‌گویی
تیه: بیابانی که بنی‌اسرائیل در آن سرگردان شدند
تسنیم: چشمه‌ای در بهشت