دریدا و اصل تفاوت

دریدا فیلسوف فرانسوی مفهوم بسیار مهمی را در مباحث خود مطرح کرد. اصل تفاوت یا تمایز (Difference). در زبان نوشتار بیان حقیقت به جای آنکه حضوری بی­واسطه داشته باشد، به تعویق می­افتد. دریدا برای توضیح این مطلب واژه difference  (غیریت) را بر می گزیند که هم معنای differer یعنی به تعویق افتادن و هم معنای difference یعنی تفاوت را در خود دارد. تفاوت به یک معنا برگرفته شده از تفاوت در نظام نشانه­های زبان سوسور است. سوسور زبان را نظام تفاوت­ها تلقی می­کرد. از طریق تفاوت­های آوایی و کلامی است که می­توانیم درک کنیم که مثلاً سگ با رگ با تک متفاوت استت. اما دریدا منظور دیگری نیز دارد. درست است که وقتی ما می­گوییم سگ چیست، متوجه منظور مورد نظر می­شویم اما به این نیز می­اندیشیم که چه چیز سگ نیست. یعنی زبان از طریق مسکوت گذاشتن و غیاب مفاهیم دیگر اما مشابه به معنای مورد نظر خود می­رسد. نمی­توانیم مفهوم «خیر» را بدون متضاد آن «شر» داشته باشیم؛ نمی­توان مفهوم «مرد» و « مرد بودن» را بدون درک «زن» و «زنانگی» تصور کرد. هر چقدر یک معنا ارزش یا ارزش خاص با شدت بیشتری بیان شود، حوزه­های تفاوتی را که آن را در بر می­گیرد قابل ملاحظه­ترند. در این خصوص دریدا استدلال می­کند که متون در واقع دربارۀ آن چیزی هستند که در ظاهر مربوط به آن نیستند.¹ دومین معنا «تعویق» است.  به تعویق افتادن یعنی گریز معنا. یعنی معنا در تسلسل بی­نهایت نشانه­ها گم می­شود و در آخر سر هم به مقصود خویش نمی­رسد. بحث دریدا بر روی زبان است. نظریۀ دریدا یک نظریۀ زبانی است. دریدا خود این تمایز موجود در زبان، تعویق را اینگونه توضیح می­دهد:« از یک سو  differer بیانگر ناهمانندی، یعنی تمایز، عدم­برابری یا ناهمسانی است، از سوی دیگر، این فعل به معنای به تعویق انداختن، فاصله انداختن و گذارکردن است، یعنی موکول کردن آنچه در زمان حال تحقق نیافته است به بعد»² معنای زهر صرفاً به دلیل تمایزش با معنای دارو وجود ندارد بلکه به موجب آنکه معنای دارو را به تعویق می­اندازد، موجودیت یافته است و معنایی که به تعویق افتاده است، فقط در زمان حال کنار گذاشته شده است، اما هنوز محتمل الوقوع است و هنوز در انتظار است.³ نکته­ای که در بحث دریدا وجود دارد این است که زبان از  طریق حدف دیگری است که معنا و موجودیت می­یابد. به بیان بهتر کلمۀ بیان شده مثلاً (دیوار و یا هر کلمۀ دیگری که به ذهن متبادر می­شود) با به تعویق انداختن کلمات بیان ناشده موجودیت می­یابد.

منابع:

1.      وبستر، راجر (1382). پیش­درآمدی بر مطالعۀ نظریۀ ادبی (الهه دهنوی، مترجم)، تهران: نشر روزنگار.­

2.      هارلند، ریچارد (1388). ابرساخت­گرایی(فرزان سجودی، مترجم)، تهران: سورۀ مهر.

3.      همان، 200